Polski prawnik, żołnierz i powstaniec, polityk, poseł na Sejm Królestwa Polskiego, emigracyjny działacz niepodległościowy. Po klęsce powstania listopadowego przebywał przez dłuższy czas w Słupsku (prawdopodobnie od 1831 do 1835 roku). Był tu inwigilowany i przesłuchiwany przez pruską policję.
Urodził się 16 grudnia 1783 roku w Plewiskach pod Poznaniem. Ojciec był mieszczaninem i nazywal się de Olrych, ale jeszcze przed urodzeniem Jana został nobilitowany. Matka miała na imię Franciszka, panieńskie nazwisko: Schmit. Jan bardzo wczesnie został sierotą. Gdy miał 5 lat, zmarła mu matka, a gdy mial 9 lat, musiał pożegnać na zawsze także ojca. Wychowywał go starszy brat, sędzia ziemski w Poznaniu.
W Poznaniu w 1805 roku ukończył szkołę średnią, następnie studiował prawo w Warszawie. Służył w 1807 roku jako kanonier w artylerii powstańczej w pułku utworzonym przez byłego pułkownika armii polskiej, Dobrskiego. Awansowal do stopnia sierżanta. Po utworzeniu Księstwa Warszawskiego w lecie 1807 roku pracował w sekretariacie Prokuratorii Generalnej, a w 1809 roku został wpisany na listę adwokatów. Jego nazwisko rozsławiła zwłaszcza sprawa sądowa o ordynacje Myszkowskich i Wielopolskich. Adwokat Jan Olrych otrzymał wówczas zadanie prowadzenisa obsługi prawnej i reorganizacji tego ogromnego latyfundium. Przy okazji sam kupił pewną część zadłużonej ordynacji, m.in. Pinczów i Szaniec. W ten sposób w 1813 roku stał się właścicielem wielu wsi i folwarków, czego skutkiem było nadanie mu szlachectwa. Od majątku Szaniec do nazwiska Jan Orlych dodał wówczas drugi człon: Szaniecki.
Po przekształceniu Księstwa Warszawskiego w tzw. kongresowe Królestwo Polskie pozostał w kraju. W 1825 roku wybrano go na przewodniczącego sejmowej komisji do spraw cywilnych i kryminalnych. W sejmie działał także w czasie powstania listopadowego w latach 1830-31. Opowiadał się za szerokimi reformami społecznymi, a zwłaszcza za uwłaszczeniem chłopów i likwidacją pańszczyzny. 28 lutego 1831 zgłosił w powstańczym sejmie wniosek o całkowitą likwidację pańszczyzny, nadanie chłopom własności gruntów, zniesienie monopoli państwowych, wprowadzonych wcześniej przez Lubeckiego, oraz o nadanie praw obywatelskich Żydom. Wniosek skierowano do dalszych prac, jednak konserwatywne stronnictwo tzw. kaliszan zdołało w Sejmie znacznie ograniczyć skalę wprowadzonych reform społecznych.
Fragment wystąpienia Olrycha Szanieckiego: - „Jeśli pragniemy, ażeby rewolucja miała powodzenie, trzeba w narodzie zjednać dla niej co najwięcej przyjaciół, a przede wszystkim pozyskać lud wypada, potrzeba więc zainteresować lud rzeczą, a nie słowami. Potrzeba stan, w jakim się znajduje zmienić na lepszy.”
Był przeciwny próbom szukania porozumienia z carem, opowiadał się za powołaniem pospolitego ruszenia i "podniesieniem miliona rąk ku obronie tej ziemi". W ostatnim rządzie powstańczym, powołanym 9 września 1831 roku, pełnił funkcję ministra sprawiedliwości. Gdy powstanie upadło, udał się na emigrację. Przebywał w Słupsku, skąd podróżował m.in. na Śląsk, do klasztoru w Oliwie i do letniska w Sopocie, gdzie – jak raportowała pruska policja – spotykał się z innymi Polakami. Zapewne bywał też wówczas w Ustce jako jeden z tutejszych gości kąpielowych. Nie dostał jednak zezwolenia na stały pobyt w Prusach i ostatecznie osiadł w Paryżu, gdzie zmarł w 1840 roku.
Jan Olrych Szaniecki uznawany za jednego z ideowych protoplastów polskiej lewicy patriotycznej. Bolesław Limanowski w swojej książce "Szermierze wolności" wymieniał Szanieckiego jako jednego z tych "szermierzy" - obok Walerego Wróblewskiego, Ludwika Mierosławskiego, Wiktora Heltmana i Emilii Plater. Szaniecki był także autorem pamiętnika, wydanego w 1912 roku przez Marcelego Handelsmanna. Obecnie jest upamiętniony jako patron Zespołu Szkół w Szańcu oraz patron Miejskiej i Gminnej Biblioteki Publicznej w Pińczowie.
Życie rodzinne:
Pochodził z ubogiej rodziny, miał 11 rodzeństwa. W lutym 1809 roku ożenił się z kuzynką, Teresą Taczanowską, z którą przeżył 25 lat, aż do jej śmierci. Miał z nią dwie córki i syna. Dzieci te zmarły jeszcze we wczesnym dzieciństwie. Ostatnie lata życia Szaniecki przeżył jako człowiek samotny.
Policyjny paszport wystawiony Janowi Olrych Szanieckiemu na przejazd z Wrocławia do Słupska:
Tłumaczenie:
Królewskie Państwa Pruskie
(ręczny dopisek nad godłem:) Właściciel nie ma prawa w żadnych okolicznościach zboczyć z trasy pocztowej.
Paszport Podróżny ważny na niezwłoczny wyjazd
Ponieważ były polski poseł, pan Olrych von Szaniecki
urodzony: w Plewiskach koło Poznania
zamieszkały: w Pińczowie, województwo Kraków
czym: pocztą (tzn. dyliżansem pocztowym)
udaje się prostą drogą i bez przystanków stąd przez Krotoszyn, Jarocin, Poznań do Słupska jako swojego miejsca pobytu i po przesłuchaniu uznany został za niepodejrzanego, przeto wydany mu został niniejszy paszport i wszystkie władze cywilne oraz wojskowe proszone są o umożliwienie mu wolnego przejazdu, a w razie konieczności – o udzielenie mu pomocy i wsparcia. Paszport ten wszędzie, gdzie jego właściciel zatrzyma się dłużej niż 24 godziny, musi być okazywany policyjnej zwierzchności, obojętnie czy ma to miejsce w mieście, czy na wsi.
Wydano: Wrocław, 25 listopada roku 1800 trzydziestego trzeciego (1833) dla Królewsko-Pruskiego Prezydenta Policji, Podpisał: Stelke (?), wachmistrz policji.
Paszport nr 1598
Rysopis (Signalement):
1. Religia: katolicka
2. Wiek: pięćdziesiąt lat
3. Wzrost: pięć stóp i pięć cali (1,69 m)
4. Włosy: ciemnobrązowe
5. Czoło: łyse
6. Brwi: brązowe
7. Oczy: niebieskie
8. Nos: średnie
9. Usta: średnie
10. Broda: brązowa
11. Podbródek: zapadnięty
12. Twarz: owalna
13. Kolor twarzy: zdrowy
14. Postura: średnia
15. Znaki szczególne: brak.
[Odręczna notatka Królewskiego Urzędu Policji w Słupsku na odwrocie - drugie zdjęcie]
Chwalebnemu królewskiemu Prezydium Policji mamy honor donieść uniżenie, że mieszkający tu od 2 lat były polski poseł, Pan Ollrych von Szaniecki, z paszportem wydanym we Wrocławiu 25 listopada, nr 1598, przybył tu Ekstra – Pocztą (rodzaj ekspresowego dyliżansu) w dniu 1 tego miesiąca o godzinie 11 wieczoremi i w przepisany sposób zameldowal się właściwym władzom miejscowym.
Słupsk, 2 grudnia 1833 r.
Królewski Urząd Policji
podpis (nieczytelny)
Źródła: Landesarchiv Greifwald, Rep. 38b, nr 984; Marceli Handelsmann, Pamiętnik Jana Olrycha Szanieckiego (Materiały do dziejów adwokatury w Polsce, zeszyt 1.), Warszawa 1912.
